Opalenie: cmentarzysko wielokulturowe - projekt badawczy Muzeum Archeologicznego

Wsparcie dla gdańskiego muzeum pochodzi z programu Ochrona zabytków archeologicznych. Nowy projekt badawczy realizowany będzie przez muzealników w latach 2021-2022.
Poprosiliśmy Marcina Fedoruka, kierownika Działu Promocji i Komunikacji Wizualnej w Muzeum Archeologicznym w Gdańsku o więcej informacji na temat dotychczasowych badań oraz planowanych działań.

- Ten projekt nie obejmuje wykopalisk – wyjaśnia Marcin Fedoruk. - Jego celem jest opracowanie wielokulturowego cmentarzyska w Opaleniu, w tym wykonanie specjalistycznych analiz, a następnie wydanie książki. Do tej pory archeolodzy przebadali ponad 3,5 tys. m2 stanowiska – czyli prawdopodobnie połowę jego powierzchni – odkrywając 410 obiektów, z czego aż 400 to groby. Pozostały teren był niedostępny do badań – częściowo zalesiony, a częściowo zajęty przez uprawy rolnicze.

Przypomnijmy, cmentarzysko w Opaleniu zaistniało w literaturze archeologicznej już w XIX stuleciu. Wówczas odkryto unikatowy grób ciałopalny z I wieku p.n.e., a w nim celtyckie uzbrojenie: miecz z pochwą i elementy kolczugi. W późniejszym okresie stanowisko było niestety narażone na zniszczenie przez wybieranie żwiru, kopanie dołów i zasypywanie w nich śmieci, a także nielegalne poszukiwanie skarbów. W latach 60. i 70. XX w. pracownicy Muzeum Archeologicznego w Gdańsku dokonywali inspekcji, otrzymywali bowiem informacje o kolejnych znaleziskach. W roku 1988 rozpoczęto badania ratownicze, aby ocalić zabytek przed całkowitą dewastacją. Archeolodzy pracowali tam w latach 1989, 1992 oraz w okresie 1999–2010 r.

- Mimo że cmentarzysko w Opaleniu nie zostało przebadane całościowo i na razie nie ma takiej możliwości, dysponujemy cennymi znaleziskami – mówi Marcin Fedoruk. - Obiekt wzbudza duże zainteresowanie zwłaszcza wśród archeologów zajmujących się okresem wpływów rzymskich. Opracowanie materiału pomoże też pomorskim konserwatorom. Wreszcie będzie wiadomo, jaki teren wokół stanowiska należy chronić i ewentualnie – w zależności od wyciągniętych wniosków – badać dalej metodą wykopaliskową. Najpierw jednak trzeba wykonać pierwszą część zadania, czyli zebrać i uporządkować wiedzę.

Przed muzealnikami mnóstwo, m.in.:
skatalogowanie obiektów,
zakonserwowanie zabytków metalowych,
wykonanie dokumentacji rysunkowej,
cyfrowe opracowanie planów stanowiska,
zdigitalizowanie zdjęć,
wykonanie analizy antropologicznej (materiałów kostnych),
badania węgli drzewnych i resztek drewna (analiza ksylologiczna),
petrografia (badanie zabytków kamiennych)…
To tylko drobny wycinek tego czym zajmować będą się pracownicy Muzeum Archeologicznego w Gdańsku.

Skoro teren był już wiele razy badany nasuwa pytanie, które z dotychczasowych artefaktów odnalezionych na tym terenie są najcenniejsze?

- Szczególnie interesująco przedstawiają się artefakty kultury wielbarskiej, czyli z początków naszej ery – podkreśla Marcin Fedoruk. - W Opaleniu odkryto dość dużo przedmiotów żelaznych, między innymi ostrogi i narzędzia do krzesania ognia. Ale cmentarzysko było użytkowane już wcześniej, dość powiedzieć, że jeden z grobów pochodzi z wczesnej epoki brązu. Ciekawe są też ślady kontaktów z innymi kulturami, na przykład wczesnorzymskie zapinki, szklane paciorki czy lusterko. Prawdopodobnie w najbliższej okolicy funkcjonowała kiedyś przeprawa przez Wisłę związana z bursztynowym szlakiem handlowym.

W ramach projektu muzeum planuje zarówno wykłady popularnonaukowe w regionie, jak i konferencję w Muzeum Archeologicznym w Gdańsku. - Zorganizujemy promocję książki i małą wystawę – mówi Marcin Fedoruk. - Oprócz publikacji książkowej wydamy foldery – to będzie taka forma wiedzy w pigułce. Dodatkowo przygotujemy prezentację internetową. Doświadczenie z czasów pandemii nauczyło nas, że trzeba być przygotowanym na najróżniejsze okoliczności. Jednak najbardziej cieszymy się na spotkania i rozmowy twarzą w twarz. Będzie wiele okazji, żeby zadawać pytania.

Zadanie jest rozpisane na dwa lata. Rok 2021 będzie poświęcony głównie pracy naukowej. Natomiast w 2022 r. muzeum będzie udostępniało i popularyzowało wiedzę o Opaleniu, dzieląc się owocami swojej pracy.

Nasz rozmówca zaznacza, że Muzeum Archeologiczne w Gdańsku będzie współpracowało z gniewskim samorządem, a także z Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim oraz z Zespołem Szkół im. Józefa Czyżewskiego w Opaleniu. Zespół, który będzie realizował zadanie, składa się z kilkunastu osób. Są to nie tylko pracownicy Muzeum, ale też przedstawiciele świata nauki, eksperci z polskich uczelni i instytutów naukowych.

- Liczymy na dobrą współpracę z dziennikarzami, żebyśmy mogli wspólnie przekazać jak najwięcej interesujących informacji dla mieszkańców gminy i regionu - mówi M. Fedoruk.- Ogólnopolskie środowisko archeologów interesuje się Opaleniem od początku, ich nawet nie trzeba specjalnie zachęcać - współpraca jest naturalna.

Stanowisko archeologiczne znajduje się w obrębie doliny dolnej Wisły. Pierwsze informacje o dokonywanych tutaj przypadkowych odkryciach pochodzą z XIX wieku, a kolejne - z lat 60. XX wieku. Badania wykopaliskowe podjęte w 1988 roku kontynuowano z przerwami do roku 2010. zbadano około 400 obiektów, z czego większość stanowią groby (szkieletowe i ciałopalne: popielnicowe i jamowe). Pochodzą one z okresu od IV/III wieku p.n.e. po III wiek n.e. Większość pochówków, część o bogatym wyposażeniu, jest związana z kulturą wielbarską (I–III wiek n.e.).